جراحی گلوکوم

گلوکوم یا آب سیاه یکی از بیماری های چشمی است که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی (به اختصار فشار چشم) آسیب می بیند. از آن جا که عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن (به تدریج) موجب نقص میدان بینایی می شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند، در نهایت می تواند به نابینایی کامل منجر شود.

هر چند گلوکوم علاج قطعی ندارد ولی درمان های رایج، بیماری را کنترل می کند و این تأییدی بر اهمیت معاینه، تشخیص و درمان زودرس است.

 شایع‌ترین نوع درمان زودرس گلوکوم، درمان دارویی است. داروهای گلوکوم به صورت قطره های چشمی و قرص هستند که به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می شوند.

از آن جا که گلوکوم معمولا بدون علامت است گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده یا مصرف به ‏موقع آن‏ها را فراموش می‌کنند. باید توجه داشت تا زمانی که چشم پزشک تشخیص می دهد، داروها باید منظم و به‏ موقع مصرف شوند.

جراحی با لیزر به منظور تخلیه مایع درون چشم انجام می شود. هر چند از این روش می توان در هر زمانی استفاده کرد ولی معمولا بعد از درمان دارویی به کار می رود اما مانند موارد دیگر، تشخیص زمان جراحی با لیزر هم برعهده چشم ‏پزشک است. توجه به این نکته هم مهم است که در بسیاری موارد، بیمار بعد از جراحی لیزری نیز باید دارو مصرف کند.

روش های جراحی رایج گلوکوم

 در جراحی گلوکوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هر چند چشم پزشک در هر زمانی ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد ولی معمولا این کار را پس شکست درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.جراحی در کلینیک یا بیمارستان صورت می گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق مواد بی حس کننده در اطراف آن بی حس می شود.
جراح قطعه کوچکی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این باعث بوجود آمدن کانال کوچکی برای عبور مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده است با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای که روی آن را پوشانده عبور کرده و از چشم خارج می شود. (شکل های 5 و 6)

شکل 5

بیمار پس از جراحی باید تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و ضد التهاب برای مقابله با عفونت و تورم استفاده کند. باید توجه داشت که این قطره ها با قطره هایی که بیمار قبلاً برای درمان گلوکوم مصرف می کرده است متفاوتند. بیمار باید همچنین به ویژه در چند هفته اول پس از جراحی مرتباً ویزیت شود.

در بعضی از بیماران، جراحی حدود 80 تا 90 درصد در کاهش فشار مؤثر است. با این حال، اگر مجرای جدید که طی جراحی بوجود آمده است مسدود شود ممکن است به جراحی دیگری نیاز باشد. در صورتیکه بیمار قبلاً تحت جراحی چشمی (نظیر جراحی کاتاراکت) قرار نگرفته باشد جراحی گلوکوم بهترین اثر را دارد.

باید بخاطر داشت که با اینکه جراحی گلوکوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می کند ولی باعث بهبود دید نخواهد شد. در واقع، دید بیمار ممکن است به خوبی دید قبل از جراحی نباشد، هر چند که در صورت انجام ندادن جراحی در درازمدت بیمار ممکن است دید خود را کاملاً از دست بدهد.

شکل 6

توصیه‌های عمومی قبل از جراحی گلوکوم

قبل از جراحی، بیمار باید موارد زیر را رعایت کند:

• شب قبل از جراحی استحمام کرده و صورت خود را با صابون یا شامپوی بچه رقیق شده بشویید.
• با توجه به زمان جراحی که توسط تیم درمانی به شما اعلام می شود ملاحظات تغذیه ای را رعایت نمایید.
• اگر از داروی خاصی استفاده می‌کنید حتما به چشم پزشک تان اطلاع دهید.
• داروهای قلبی، پرفشاری خون و کاهنده چربی خون طبق دستور قبلی استفاده شوند.
• در صورت استفاده از آسپیرین و وارفارین حتما با چشم‏ پزشک تان مشورت کنید.
• اگر به دیابت مبتلا هستید به چشم‌پزشک تان اطلاع دهید.
• برای آزمایش های قبل از عمل، شامل آزمایش خون و مشاوره قلب و عروق آماده باشید.

مراقبت‌های عمومی پس از جراحی گلوکوم

• بعد از ترخیص، روی چشم شما پانسمان و محافظ پلاستیکی قرار داده می‌شود. از باز کردن پانسمان در خانه پرهیز کنید.
• استراحت در روز اول بعد از جراحی توصیه می‌شود.
• بعد از جراحی گلوکوم از برداشتن اجسام سنگین (به طور معمول بیش از ۲ کیلوگرم) خودداری کنید.
• چنان‏چه باید از پله بالا بروید، رعایت احتیاط و همراهی توسط یکی از نزدیکان‌تان ضروری است.
• در زمان استراحت، زیر سر باید بالاتر از معمول باشد.
• مصرف غذاهای سبک، مایعات گرم، سبزیجات و میوه مناسب است.
• بعد از جراحی گلوکوم احساس وجود جسم خارجی در چشم، طبیعی است.

• برای کاهش ناراحتی، مسکن تجویز می شود.
• یک روز بعد از جراحی باید برای معاینه مراجعه کنید. 

توجه: جراحی گلوکوم مانند هر جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد. این عوارض عبارتند از: ایجاد کاتاراکت، مشکلات قرنیه، التهاب یا عفونت داخل چشم و تورم عروق خونی پشت چشم. برای هر یک از این موارد نیز درمان‌های مؤثری وجود دارد.

این جراحی در کاهش (حدود 30 تا 50 درصدی) فشار چشم مؤثر است. البته باید به این نکته توجه داشت که اگر مجرای جدید که طی جراحی به وجود آمده مسدود شود ممکن است به جراحی دیگری نیاز باشد. همچنین در صورتی که بیمار قبلاً تحت جراحی چشمی (نظیر جراحی کاتاراکت) قرار نگرفته باشد، جراحی گلوکوم بهترین اثر را خواهد داشت.

پس از جراحی بیمار باید تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و ضد التهاب برای پیشگیری از عفونت و کنترل تورم استفاده کند. باید توجه داشت این قطره ها با قطره هایی که بیمار قبلاً برای درمان گلوکوم مصرف می کرده متفاوت هستند.

همچنین بیمار باید در چند هفته اول پس از جراحی به صورت مرتب (بر اساس برنامه ای که چشم پزشک تعیین می کند) ویزیت شود.

توجه: با این که جراحی گلوکوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می کند ولی باعث بهبود دید وی نخواهد شد. به سخن دیگر شاید دید بیمار به خوبی دید قبل از جراحی نباشد ولی در صورت انجام ندادن جراحی ممکن است بیمار در دراز مدت دید خود را به طور کامل از دست بدهد.