خشکی چشم - Dry Eye Syndrome

خشکی چشم چگونه اتفاق می افتد؟ 

خشکی چشم یکی از شایع ترین علت های مراجعه افراد به درمانگاه های چشم پزشکی است. این بیماری که اغلب به دلیل تغییر در کیفیت یا کمیت اشک چشم بروز می‌کند، می تواند افراد را در همه گروه های سنی درگیر کند اما شیوع آن در افراد مسن بیشتر است. نکته دیگر این که زنان بیش از مردان، خشکی چشم را تجربه می کنند. عوارض این بیماری هم از سوزش و خارش خفیف چشم در زمان انجام کارهای چشمی تا ایجاد سوراخ قرنیه در موارد خیلی شدید متغیر است.

ترشح طبیعی اشک

اشک از سه لایه به شرح زیر تشکیل شده و وظیفه اصلی آن مرطوب نگه داشتن و شستشوی مداوم سطح چشم و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به قرنیه است:

• لایه موکوسی عمقی: این لایه روی قرنیه و ملتحمه را می‌پوشاند و به پخش شدن لایه آبکی اشک در سطح چشم کمک می‌کند.
• لایه آبکی میانی: این لایه قسمت اصلی اشک است که بخش عمده (۹۸%) آن از آب و بقیه از املاح و پروتئین ها تشکیل شده است. بیشترین حجم لایه آبکی اشک از غده اشکی ترشح می شود؛ غده ای که بالای کره چشم و زیر پلک فوقانی قرار گرفته است.
• لایه چربی سطحی: این لایه که از غده‌های موجود در لبه پلک ترشح می شود روی لایه آبکی را می‌پوشاند و از تبخیر سریع آن جلوگیری می کند.

با هر نوبت پلک زدن، لایه اشکی روی چشم گسترده می‌شود و اشک اضافی از طریق دو سوراخ کوچک در گوشه داخلی پلک ها به داخل بینی تخلیه خواهد شد. (به همین دلیل گریه کردن باعث آبریزش از بینی می شود.)

علل خشکی چشم

به طور کلی هر عاملی که باعث کاهش تولید یا تغییر کیفیت اشک شود می‌تواند خشکی چشم را در پی داشته باشد اما مهم ترین عوامل ایجاد خشکی چشم عبارتند از:

• بالارفتن سن: با بالا رفتن سن، مقدار ترشح لایه آبکی اشک کم می شود. به علاوه همانطور که در افراد مسن چربی پوست کم و کمتر و پوست خشک می‌شود، در چشم نیز میزان ترشح چربی کم خواهد شد و در نتیجه مقدار تبخیر لایه آبکی بیشتر می‌شود. کاهش تولید چربی و افزایش تبخیر لایه آبکی اشک، علت بروز خشکی چشم در اکثر افراد مسن است.
• عوامل محیطی: در محیط های گرم و خشک میزان تبخیر لایه آبکی اشک زیاد می شود. همچنین قرار گرفتن در معرض باد شدید و یا هوای سرد و خشک ارتفاعات نیز می تواند بدتر شدن خشکی چشم را در پی داشته باشد. استفاده از وسایل گرمازا (مثل بخاری و شومینه) و نیز قرار گرفتن در معرض گرد و غبار و دود (به خصوص دود سیگار) از دیگر عواملی هستند که باعث تشدید خشکی چشم می شوند.
• کار چشمی طولانی مدت: پلک زدن متناوب برای پخش شدن لایه اشک بر روی چشم ضروری است. در مواردی که فرد برای مدت طولانی به چیزی خیره شود و پلک نزند (مثل کار با رایانه، خیره شدن به تلویزیون یا مطالعه و حین رانندگی) علائم خشکی چشم ظاهر می شود.
• داروها: بسیاری از داروها می توانند باعث کم شدن ترشح اشک و ایجاد خشکی چشم شوند. مهمترین این داروها عبارتند از:
  • داروهای ضد فشار خون
  • داروهای ضد افسردگی
  • داروهای قلبی
  • آنتی هیستامین ها
  • قرص های جلوگیری از بارداری
  • بسیاری از قطره های چشمی (به ‏ویژه آن هایی که برای درمان آب سیاه استفاده می شوند)
• تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی به علت تغییر در میزان چربی لایه اشکی می توانند باعث خشکی چشم شوند. یائسگی، بارداری و استفاده از قرص های جلوگیری از بارداری به علت ایجاد تغییرات هورمونی خشکی چشم را تشدید می‌کنند.
• بیماری ‏ها: بیماری های مختلفی مانند اختلال در عملکرد تیروئید و برخی از بیماری های سیستم ایمنی (مثل شوگرن و لوپوس) می‏توانند باعث ایجاد خشکی چشم شوند.
• مشکلات تغذیه  ای: کمبود ویتامین A می تواند به موارد شدید و خطرناک خشکی چشم منجر شود.
• التهاب لبه پلک‏ها (بلفاریت): این بیماری با تغییر در چربی لایه اشکی باعث بدتر شدن خشکی چشم می شود.
• بسته نشدن پلک ‏ها: به هر دلیلی پلک‏ ها درست بسته نشوند، مقدار تبخیر اشک زیاد خواهد شد و فرد با خشکی چشم مواجه می شود. به‏ علاوه در مواردی که به علت مشکلات عصبی (مثل پارکینسون) فرد در حالت عادی کمتر پلک بزند، خشکی چشم را تجربه می‏کند.
• استفاده از لنزهای تماسی: استفاده از لنز چشمی (کانتکت لنزها) یکی از علل شایع خشکی چشم است. لنزهای تماسی مثل یک اسفنج، لایه آبکی اشک را جذب می‏کنند و باعث بروز این عارضه می شوند. به علاوه استفاده از لنز تماسی باعث کم شدن حس قرنیه و کاهش پلک زدن می‏شود و همین مورد، تولید و پخش شدن اشک را با مشکل مواجه می‏کند.

نشانه های خشکی چشم

گرچه این بیماری «خشکی چشم» نامگذاری شده است، اما در اکثر مواقع فرد مبتلا احساس نمی کند چشمش خشک شده، به همین دلیل بیشتر افراد از سوزش و خارش و گاهی اشک ریزش چشم‌ها شاکی هستند. شایع‌ترین علائمی که در خشکی چشم دیده می شوند عبارتند از:

• سوزش و خارش چشم‌ها
• احساس وجود جسم خارجی (مانند شن ریزه) در چشم‌ها
• تاری دیدی که با پلک زدن برطرف می‌شود
• قرمزی چشم ها
• حساسیت به نورهای شدید
• اشک‌ریزش بیش از حد
• عدم تحمل لنز تماسی

به‌طور معمول این علائم در هر دو چشم ایجاد می‌شود ولی شدت آن‌ها در زمان‌های مختلف یکسان نیست و اغلب پس از قرار گرفتن در معرض باد و گرد و غبار، کار با رایانه یا تلفن همراه، تماشای تلویزیون و مطالعه طولانی مدت بدتر می‌شود. برای اطلاعات بیشتر ما مطالعه مقاله مشکلات چشمی کار با کامپیوتر را به شما پیشنهاد می کنیم.

روش های تشخیص خشکی چشم

در صورتی که به علت وجود علائم فوق به خشکی چشم مشکوک شدید حتما به چشم پزشک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید خشکی چشم علاوه بر آن که احساس ناراحتی ایجاد می کند در صورتی که شدید باشد ممکن است باعث ایجاد لک قرنیه و کاهش دید دائمی هم بشود.

چشم پزشک برای بررسی و تشخیص میزان خشکی چشم از روش های مختلفی استفاده می‏کند، از جمله:

• مشاهده لایه اشک موجود در سطح چشم به وسیله دستگاه اسلیت لمپ
• رنگ آمیزی سطح چشم با استفاده از رنگ های مخصوص (این رنگ ها به مناطق خشک و آسیب دیده سطح چشم می چسبند و آن ها را مشخص می‏کنند)
• اندازه‏ گیری مقدار اشک با کاغذ مخصوص تست شیرمر (در این روش یک فیلتر کاغذی مخصوص داخل پلک پایین قرار می گیرد و پس از چند دقیقه میزان رطوبتی که جذب فیلتر شده بررسی می شود)
• بررسی ترکیبات شیمیایی اشک (در این روش - که در موارد خاص به کار می رود - مقدار املاح و پروتئین های اشک بررسی می شود)

درمان خشکی چشم

باید توجه داشت که مشکلات ناشی از خشکی چشم ممکن است بسیار خفیف یا بسیار شدید باشد. در موارد خیلی خفیف، عمل به توصیه های کلی پزشک باعث بهبود علائم می شود اما در موارد شدیدتر ممکن است به اقدامات مختلف درمانی نیاز باشد.

توصیه‏ های کلی

• در طول روز مایعات کافی بنوشید. این امر به مرطوب نگه داشتن بافت های بدن و از جمله سطح چشم کمک می کند.
• در مواقعی که کار چشمی طولانی مدت انجام می دهید سعی کنید به صورت ارادی پلک بزنید؛ مدت طولانی به صفحه مانیتور، تلویزیون یا کتاب خیره نشوید؛ هر ۵ تا ۱۰ دقیقه یک بار برای چند ثانیه پلک‏ها را ببندید.
• از قرار گرفتن در معرض گرد و غبار یا دود سیگار پرهیز کنید.
• در محیط های خشک و در هوای طوفانی حتی الامکان از عینک مناسب (آفتابی یا طبی) استفاده کنید.
• در فصول سرد سال که وسایل گرمازا مورد استفاده قرار می گیرند، از دستگاه بخور برای مرطوب نگه داشتن فضای اتاق استفاده کنید.
• چشم‏ها را نمالید؛ مالیدن چشم‏ها باعث تحریک بیشتر و بدتر شدن علائم می شود.
• از سشوار کمتر استفاده کنید.
• و توجه کنید علائم خشکی چشم چه ساعت هایی بهتر و چه وقت هایی بدتر می‏شود.

درمان های دارویی خشکی چشم

• قطره‌های اشک مصنوعی: قطره های اشک مصنوعی شایع ترین داروهایی هستند که برای درمان خشکی چشم به کار می روند و معمولاً علائم خشکی چشم را برطرف می کنند. در موارد خفیف و متوسط خشکی چشم به طور معمول روزی 3 تا 4 بار استفاده از قطره اشک مصنوعی برای رفع علائم کافی است.

لازم به ذکر است اشک مصنوعی در کارخانه های مختلف دارویی تولید می‏شود و ممکن است محصولات کارخانه ای خاص با چشم شما سازگاری بیشتری داشته باشد، بنابراین بهتر است ضمن مشورت با پزشک خود، محصولات مختلف را شناسایی و فرآورده ای را که با چشم شما سازگاری بیشتری دارد انتخاب کنید.

نکته: در ساخت برخی قطره های اشک مصنوعی از مواد محافظ استفاده می‏شود و تماس این مواد با چشم بعضی افراد، باعث تحریک و بدتر شدن علائم خشکی چشم خواهد شد. بنابراین اگر از اشک مصنوعی بیشتر از ۴ بار در روز استفاده می کنید، بهتر است از قطره ای فاقد مواد نگهدارنده مصرف کنید.

• پمادهای چشمی: به افرادی که علائم خشکی چشم را در موقع خواب هم احساس می کنند توصیه می شود قبل از خواب از پمادهای ساده چشمی (که چشم پزشک تجویز کرده) استفاده کنند. این پمادها باعث چرب و مرطوب شدن سطح چشم شده و استفاده از آن‏ها در طول روز توصیه نمی‏شود چون علاوه بر آن که باعث تاری دید خواهد شد، اثر قطره ای اشک مصنوعی را نیز کم می کند.
• آنتی بیوتیک خوراکی: در مواردی که التهاب لبه پلک ها و غدد چربی در ایجاد خشکی چشم نقش داشته باشد، استفاده از آنتی بیوتیک های خوراکی (تحت نظر چشم پزشک) می تواند به بهبود علائم کمک کند.
• استفاده از شامپو بچه: در مواردی که التهاب پلک ها باعث ایجاد خشکی چشم شده باشد، شستشوی لبه پلک‏ ها با شامپو بچه رقیق شده، چربی اضافه را حل کرده و به بهبود علائم کمک خواهد کرد.

درمان های جراحی خشکی چشم

در موارد نسبتاً شدید خشکی چشم ممکن است با اقدامات فوق نتیجه لازم گرفته نشود، در این موارد استفاده از روش های جراحی برای بهبود خشکی چشم ضروری است.

• بستن سوراخ‏ های خروج اشک: در این روش سوراخ های خارج کننده اشک از چشم به صورت موقت یا دائمی بسته می شوند. همان طور که بستن راه آب سینک ظرفشویی باعث جمع شدن آب در سینک می‏شود، بستن سوراخ‏ های خروجی اشک نیز باعث باقی ماندن اشک در چشم و مرطوب ماندن سطح چشم خواهد شد.
• بستن پلک  ها: در مواردی که فلج پلک ها یا اشکالات ساختمان پلک ها باعث باز ماندن چشم و تبخیر اشک شود، با بستن موقتی بخشی از پلک ها می توان سطح تبخیر اشک را کمتر و به درمان خشکی چشم کمک کرد.
• پیوند قرنیه: اگر خشکی چشم شدید، باعث ایجاد کدورت یا زخم قرنیه شده باشد ممکن است برای کمک به بهبود دید، نیاز به جراحی پیوند قرنیه باشد. البته نتیجه پیوند قرنیه در این موارد معمولاً چندان خوب نیست.

سایر روش  ها

لیزر E-eye: یکی از جدیدترین روش‏ های درمان علائم خشکی چشم، استفاده از لیزر E-eye است. این لیزر با تحریک غدد اشکی لبه پلک ها به مداوای خشكی چشم ناشی از كمبود یا فقدان چربی اشك کمک می کند. درمان خشکی چشم با لیزر به‏ طور معمول در سه جلسه انجام می گیرد و مدت هر جلسه بسته به شرایط بیمار بین ۵ تا ۱۰ دقیقه است.

لازم به ذکر است از این روش برای درمان آسیب های ناشی از نور خورشید، اسكارها و همچنین جوان سازی پوست و كاهش كبودی و سیاهی زیر چشم نیز استفاده می‏شود.

سرم خون بیمار: در موارد خیلی شدید خشکی چشم، از خون بیمار، سرم خاصی تهیه می شود که به جای قطره اشک مصنوعی از آن استفاده خواهد شد. این سرم که حاوی مواد مغذی خون است به بهبود قابل توجه خشکی چشم کمک می کند.

لازم به ذکر است برای درمان خشکی چشم اقدامات دیگری از جمله استفاده از لنزهای پروز را می‏توان انجام داد که در صورت لزوم، چشم پزشک توضیحات لازم را برای شما بیان خواهد کرد.

خشکی چشم و عمل لیزیک

وجود خشکی چشم می‏تواند نتیجه اعمال جراحی رفع عیوب انکساری (حذف عینک) را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، در صورت وجود خشکی چشم، معمولاً ترمیم قرنیه پس از جراحی با تأخیر انجام می شود. همچنین در افراد مبتلا به خشکی چشم احتمال ایجاد عارضه پس از جراحی چشم بیشتر است.

به علاوه پس از انجام عمل لیزیک چشم معمولاً علائم خشکی چشم بدتر خواهد شد. بنابراین در صورتی که علائم خشکی چشم را تجربه می کنید و قصد دارید عمل حذف عینک را  انجام دهید، حتماً در این مورد با پزشک تان مشورت کنید.

در پایان لازم است به یاد داشته باشید درمان خشکی چشم نه فقط برای راحتی چشم ها، که برای سلامت چشم و حفظ بینایی اهمیت دارد.